Ngày này 100 năm trước, Leica I ra mắt, định hình nhiếp ảnh film 35mm

Ngày 1/3/1925, tại hội chợ mùa xuân Leipzig, chiếc máy ảnh như trong tấm hình cover trên đây được Ernst Leitz Optische Werke giới thiệu. Tua nhanh 100 năm sau, dù kỷ nguyên nhiếp ảnh số đã len lỏi vào mọi ngóc ngách đời sống, anh em làm nghề thì dùng DSLR hay mirrorless, hay người dùng phổ thông dùng những chiếc điện thoại có tích hợp cảm biến CMOS nhỏ xíu để chụp hình, nhưng không thể bỏ qua được nhưng gì chiếc máy ảnh 100 năm tuổi đã định hình.

Dễ nhận thấy nhất và đến giờ vẫn là phổ biến nhất, có lẽ là format cảm biến kỹ thuật số, gom ánh sáng bằng những photodiode bán dẫn trên bề mặt chip silicon, nhưng lấy đúng kích thước của những tấm film dài 36mm, rộng 24mm.



Nhưng trước khi nói tới những gì Leica I định hình ngành nhiếp ảnh thế giới trong cả một thế kỷ qua, có lẽ cũng cần nhắc lại lịch sử của chiếc máy. Thời ấy, kể từ lúc được ngài Ernst Leitz I thành lập vào năm 1869, công ty lấy tên ông thường chỉ được biết đến với những sản phẩm kính hiển vi phục vụ nghiên cứu khoa học và y tế. Ngài Leitz Đệ Nhất là người nghệ nhân lành nghề, từng làm việc tại Optisches Institut kể từ năm 1865, nơi nhà toán học Carl Kellner thành lập và ứng dụng công thức quang học để tạo ra những thấu kính hiển vi không méo hình.


Ban đầu, ngài Ernst Leitz I cũng là một cổ đông của Viện Quang học (Optisches Institut). Nhưng đến năm 1869, ông trở thành chủ nhân duy nhất của đơn vị này, đổi tên nó thành Ernst Leitz Wetzlar. Ngay từ thời điểm cuối thế kỷ XIX, Ernst Leitz Wetzlar GmbH đã có danh tiếng toàn cầu. Từ kính hiển vi, kính phóng đại, rồi sau đó là đầu thế kỷ XX là ống nhòm, những món đồ đóng mác Leitz lúc ấy không cần bàn cãi về chất lượng.

Nhưng rồi tháng 7/1920, giữa thời điểm hậu thế chiến thứ Nhất, việc kinh doanh của Leitz vô cùng khó khăn, ngài Ernst Leitz qua đời. Mọi công việc kinh doanh của công ty được chuyển cho người con trai thứ, Ernst Leitz II.



Đó là lúc, sự liều mạng của ngài Leitz Đệ Nhị được thể hiện một cách rõ ràng nhất. Ernst Leitz Wetzlar GmbH cần một sản phẩm mới phục vụ thời đại mới, thay vì chỉ bám mãi kính hiển vi và ống nhòm. Đấy là lúc chúng ta bàn tới cái tên kế tiếp, kỹ sư Oskar Barnack. Ông gia nhập Leitz năm 1911 với chức vụ giám đốc nghiên cứu.

Có lẽ mọi ý tưởng kinh doanh thành công, và những món đồ, những sản phẩm định hình cuộc sống con người trong suốt chiều dài lịch sử đến từ một trong hai nguyên nhân. Hoặc, một ai đó tìm ra cách hoàn thiện một thứ vật dụng để phục vụ cuộc sống con người tốt hơn. Hoặc, nó đến từ những nỗ lực cứu sống một doanh nghiệp khỏi nguy cơ phá sản. Leica, cái tên của chiếc máy ảnh ra mắt tròn 100 năm về trước, viết ngắn gọn lại của cụm từ LEItz CAmera có lẽ là tổng hòa của cả hai nguyên nhân kể trên.

Số là như thế này, ngài Barnack bị hen suyễn. Vậy là ông đề xuất và nghiên cứu ý tưởng thu gọn kích thước của những chiếc máy chụp hình khi ấy để dễ mang theo trong những chuyến đi du lịch, dùng chụp phong cảnh. Vậy là trong hai năm 1913 và 1914, Barnack tìm cách ứng dụng những dải film điện ảnh tiêu chuẩn, mỗi khung film tỷ lệ 2:3 có kích thước 18x24mm. Thế nhưng thay vì để nguyên những frame hình theo chiều dọc, như khi máy chiếu bóng phóng to hình ảnh từ những khung hình phim ra màn bạc, Barnack xoay ngang những tấm film, chập hai frame lại với nhau, tạo ra một khung hình tỷ lệ 2:3, kích thước 24x36mm.



Vấn đề của 35 hay 36mm nằm ở khúc này. 35mm không phải kích thước bề ngang của mỗi khung hình phim nhựa hay phim chụp hình. Con số 35mm mô tả chiều rộng của một dải phim, bao gồm cả lỗ đục, 1.377 inch, tương đương 34.976mm. Ngay từ thời điểm năm 1914, Barnack đã nghĩ tới format này với ý tưởng “film nhỏ, khung hình lớn,” một miếng film nhỏ xíu có thể phóng thành những hình ảnh kích thước lớn sắc nét.

Mãi tới năm 1934, Kodak mới chuẩn hóa format film nhiếp ảnh 35mm bằng khái niệm 135.



Thiết kế mà Barnack đề xuất cũng như thiết kế khi ấy mang tính cách mạng vì vài lý do. Đầu tiên và quan trọng nhất, thời kỳ ấy, những cuộn film chụp hình đều lót giấy ở phía sau, kéo vào buồng film không chính xác. Bên trong chiếc máy ảnh mà Barnack thiết kế là trụ giữ film với bánh răng, khớp chính xác với lỗ đục trên cuộn film. Và điểm mang tính cách mạng thứ hai, là cuộn film 35mm kéo ngang buồng film và bên trong máy ảnh, thay vì tạo ra những bức ảnh dọc kích thước film âm bản 18x24mm. Nhờ đó, hình ảnh có thể được phóng lớn hơn và chi tiết hơn.



Vấn đề kế tiếp đối với Barnack, là làm thế nào kiếm ra một bộ thấu kính để phủ được hết diện tích khung film rộng gấp đôi so với film 35mm frame dọc phổ biến cho điện ảnh khi ấy. Nếu dùng thấu kính phổ biến, thì khi chụp sẽ chỉ phơi sáng được một vùng ở trung tâm khung hình film, như bây giờ anh em lắp ống kính dành cho máy APS-C vào máy full frame vậy.

Phiên bản thử nghiệm đầu tiên được Barnack thử nghiệm là thiết kế Tessar của Zeiss. Nhưng Tessar hồi đó, như đã nói, được thiết kế để bao phủ kích thước film 18x24mm. Vậy là ông phải đổi sang một tiêu cự khác, một thiết kế khác, Leitz Mikro-Summar 42mm f/4.5 cho thiết kế ban đầu.

Quan trọng nhất, để tạo ra hình ảnh đủ nét, đủ chi tiết, bao trùm toàn bộ diện tích 24x36mm của dải film khi chụp hình, để khi rửa ảnh và phóng to, chi tiết vẫn đủ ấn tượng, cần một thiết kế ống kính mới hoàn toàn. Vậy là thiết kế 50mm f/3.5 ra đời, dựa trên thiết kế bộ ba lăng kính do Dennis Taylor thiết kế vào năm 1893 khi vị kỹ sư này làm việc tại T. Cooke & Sons, một trong những cái tên có chiều dài lịch sử ấn tượng nhất thế giới thiết bị quang học nhiếp ảnh và điện ảnh. Với thiết kế như thế này, hầu như mọi quang sai ở góc tấm hình đều bị triệt tiêu. Một kỹ sư khác tại Leitz, Max Berek đã thiết kế lại cụm thấu kính Cooke triplets này để đưa vào chiếc máy ảnh.

Vậy là năm 1914, Ur-Leica ra đời.



Thế nhưng Leica Camera hoàn toàn không coi năm 1914 là thời điểm xuất phát điểm của họ, công ty chuyên sản xuất máy ảnh và thiết bị nhiếp ảnh. Năm ấy là 1925, thời điểm phiên bản thương mại đầu tiên, Leica I được giới thiệu tại hội chợ mùa xuân Leipzig. Đấy cũng là lý do, giờ khi anh em mở trình duyệt web, vào trang chủ Leica, sẽ thấy con số 100 đặt trang trọng cạnh logo đỏ rực của thương hiệu này ngay trên đầu trang.

Trước đó, năm 1923, Barnack đã thuyết phục được ngài Ernst Leitz II sản xuất 31 phiên bản máy ảnh Leica thử nghiệm, trao nó cho những kỹ sư trong nhà máy, và những nhiếp ảnh gia. Phản hồi của những người được trải nghiệm chiếc máy này lần đầu tiên có phần trái chiều, người thích người chê.

Đến năm 1924, Ernst Leitz II, với câu nói nổi tiếng “Giờ tôi quyết định: Phải liều mạng,” đã đi đến quyết định sản xuất thương mại chiếc máy ảnh Leica, đặt tên là Leica I. Thế chiến thứ Nhất đã khiến thời điểm ra mắt của chiếc máy ảnh Leica chậm tới 10 năm. Mà cũng xin anh em đừng quên rằng, thời điểm ấy, nước Đức trải qua khủng hoảng kinh tế trầm trọng, tiền Mark không khác gì giấy lộn.

Nhưng chính sự liều lĩnh của Ernst Leitz II đã giúp ông nhìn ra cơ hội để các nhân viên và công nhân ở Leitz có việc làm ổn định giữa lúc cuộc đại suy thoái bóp nghẹt nền kinh tế nước Đức. Đấy chính là nền tảng để Leitz, rồi sau này đổi tên thành Leica, có được thành công vang dội.



Xét trên cả hai khía cạnh thương mại và kỹ thuật, Leica I là thành công vang dội, nếu chúng ta tạm gác lại vấn đề sức mua của thị trường giữa lúc cuộc đại suy thoái đang xảy ra cuối thập niên 1930. Chiếc máy sở hữu khả năng thay đổi tốc độ màn trập từ 1/25 tới 1/500 giây. Ống kính 50mm f/3.5 ban đầu được đặt tên là Leitz Anastigmat. Không giống như những thiết kế ba thấu kính khác, các lá khẩu của Anastigmat được đặt giữa cụm thấu kính thứ nhất và thứ hai. Trên đó là 5 thấu kính chia thành 3 cụm.



Rồi tới khi được bán ra thị trường, ống kính được đổi tên thành ELMAX, viết tắt của E. Leitz và MAX Berek, người giáo sư, kỹ sư đại tài của Leitz. Rồi tới khi phiên bản thương mại được bán ra thị trường, Berek lại tạo ra được một phiên bản cải tiến nhờ vào những thấu kính với chất lượng quang học tốt hơn do Leitz Laboratories sản xuất ra. Giờ ống kính bao gồm 4 thấu kính chia thành 3 nhóm, hai thấu kính ghép lại với nhau, dễ sản xuất hơn, rẻ hơn.

Đấy chính là sự tích của thương hiệu Elmar, mô tả những ống kính ban đầu có khẩu độ tối đa f/3.5. Còn bây giờ, ống Elmar sở hữu khẩu độ dao động từ f/2.8 đến f/4:



Rồi đến năm 1930, thiết kế Leica I Schraubgewinde được ra mắt, với ống kính có thể tháo rời thay vì gắn cố định trên thân máy. Ngàm vặn ren Leica Thread Mount, đường kính 39mm lúc này được giới thiệu, với ba sản phẩm ống kính tiêu cự 50mm, 35mm và 135mm.



Chắc cũng chẳng có ai mô tả được sự ra mắt của Leica I theo cái cách thơ mà ấn tượng như chính những cây viết copywriter của Leica. Trên trang chủ của họ, ngày hôm nay 1/3/2025, có một bài viết ngắn, trong đó có đoạn như thế này:

"Sự ra mắt của Leica I tại hội chợ mùa xuân Leipzig, tổ chức từ ngày 1 đến 11/3/1924 đã chứng minh được nó là một nước đi kinh doanh đầy tầm nhìn và mang tính quyết định. Khi ấy, hội chợ vốn đã trở thành một nền tảng quốc tế vô cùng nổi tiếng để giới thiệu những sáng tạo khoa học kỹ thuật. Gian hàng của Leitz khi ấy, trên tầng 2 của khu hội chợ, vào năm 1925 đã trở thành bệ phóng cho cả một cuộc cách mạng trong giới nhiếp ảnh. Kết hợp với ống kính Anastigmat 50 f/3.5, Leica I là một thành công vang dội, định hình format máy ảnh nhỏ gọn kích thước film 24x36mm trở thành tiêu chuẩn toàn cầu.

Nhiều nhiếp ảnh gia nổi tiếng như Alexander Rodchenko, Gisèle Freund và André Kertész khi ấy đã nhanh chóng nhận ra những khả năng có thể trở thành hiện thực nhờ vào chiếc máy ảnh Leica nhỏ gọn, kín đáo và hiệu quả. Lần đầu tiên, một chiếc máy ảnh có thể ghi lại cuộc sống thực, lưu giữ khoảnh khắc quyết định. Điều này đã làm bùng nổ một sự thay đổi mô hình trong nhiếp ảnh: Sự ra đời của nhiếp ảnh báo chí hiện đại và nhiếp ảnh nghệ thuật. Chỉ riêng trong năm đầu tiên, nhà máy Leitz đã bán được khoảng 1.000 chiếc máy ảnh, đặt nền móng cho vị thế biểu tượng của thương hiệu Leica trong thế giới nhiếp ảnh."

Nguồn: P.W - tinhte.vn